N01.04 Zand- en kalklandschap
Algemeen
Zand- en kalklandschap omvat de meer natuurlijke gebieden in het zand- en het kalklandschap waar vooral grondwaterstandfluctuaties, successie en waterdynamiek van beken in combinatie met integrale begrazing het landschap vormen.
Al naar gelang de ligging van het gebied bestaat het uit een groot scala van andere in zand- en kalkgebieden voorkomende beheertypen (zoals Beek en Bron, Hoogveen. Vochtige heide, Zuur ven of hoogveenven, Droge heide, Droog schraalland, Haagbeuken- en essenbos en Dennen- eiken en beukenbos) die echter vanwege continue veranderingen in het landschap niet in omvang en ligging apart in het beheer kunnen worden vastgelegd.
Om natuurlijke processen in dit beheertype het landschap te kunnen laten bepalen is een grote oppervlakte nodig. Er is hiervoor in Nederland slechts weinig ruimte overgebleven. De natuurwaarden hangen vooral samen met de variatie in de ruimtelijke gradiënt in vochthuishouding en successiestadia. Bij ontwikkeling vanuit een in het recente verleden intensief geëxploiteerd landschap zijn met name oude ontwikkelingsstadia met bijvoorbeeld dikke en dode bomen van belang voor de biodiversiteit. Naar verloop van tijd wordt het voldoende ontstaan van pioniersituaties voor de biodiversiteit belangrijk, die door begrazing ook langer aanwezig kunnen blijven. Met de mate waarin begrazing in dit landschapstype een rol speelt in relatie tot de biodiversiteit is nog veel onbekend, omdat dit landschapstype in Europa al lange tijd niet meer voorkomt en er slechts recent gestart is met de ontwikkeling ervan. De mate waarin bomen het landschapsbeeld in dit verband zullen domineren is nog onzeker maar zal naar waarschijnlijkheid in ruimte en tijd fluctueren.
Karakteristieke soorten zijn al degenen die voor de andere beheertypen van zand- en kalkgebieden genoemd zijn. Specifieke soorten die als karakteristiek voor het grootschalig voorkomen van dit type kunnen worden gezien zijn nog grotendeels onbekend, maar omvatten waarschijnlijk een aantal grote roofvogels en top-predatoren als de lynx. Verder zijn meer natuurlijke dichtheden van wild zwijn en edelhert van belang.
Afbakening
- Het beheertype Zand- en kalklandschap is gelegen in de Zandlandschappen of het Heuvellandschap en omvat in tijd en ruimte wisselende in dit landschap thuishorende typen.
- Het landschap wordt gevormd door natuurlijke processen zoals de werking van wind, water (o. a. periodiek hoge grondwaterstanden) en/of grote grazers.
- De tot dit type behorende eenheid is tenminste 500 ha groot of maakt onderdeel uit van een groter gebied behorend bij grootschalige dynamische natuur.
Bron: BIJ12 Index Natuur en Landschap
Beheercasus
Natuurlijke ontwikkeling Veluwezoom
Het grootste deel van Nationaal Park Veluwezoom bestaat uit beheertype Zand- en kalklandschap, ruim 3000 hectare. In 2014 is een nieuwe visie ontwikkeld op het gebied, die enerzijds uitgaat van een groter streven naar natuurlijke processen, maar anderzijds ruimte biedt om waar nodig in te grijpen.
De nadruk ligt op landschapsvormende soorten. Deze mogen zich op eigen kracht vestigen, verspreiden, sterven door ouderdom, ziekte, predatie e.d. en niet door oogst én als biomassa blijven liggen. In het overgrote deel van Veluwezoom vindt nu begrazing plaats door runderen dan wel paarden. Er is voorlopig geen streven om hier grazers aan toe te voegen. Wild zwijn is de diersoort bij uitstek die kan zorgen voor de noodzakelijke dynamiek en daarmee variatie in tijd en ruimte in de natuur. Daartoe dient de stand zich wel op natuurlijke wijze te kunnen ontwikkelen.
Hoewel de natuurlijke processen zoveel mogelijk ruimte krijgen, is menselijk ingrijpen soms nodig voor een duurzame verscheidenheid, heterogeniteit en biodiversiteit. Om deze reden zullen de heidevelden en – veldjes binnen het zand- en kalklandschap vooralsnog extensief beheerd blijven, in die zin dat dichtgroei met bos zal worden tegengegaan. Daarmee wordt ruimte geboden aan enkele andere unieke natuurlijke processen en andere waarden. Het beheer vindt terughoudend en in tijd en ruimte gespreid plaats te vinden, waarbij afvoer van biomassa niet gewenst is.
Lees meer in de Toekomstvisie Veluwezoom.
