Integraal natuurherstel in beekdalen

Samenvatting

Beken en beekdalen hebben de afgelopen eeuw veel biodiversiteit verloren. Herstelmaatregelen leveren vaak onvoldoende resultaat op, mede doordat aquatische en terrestrische doelen als tegenstrijdig worden gezien en ingrepen zich veelal beperken tot lokale schaal. Deze studie pleit voor een integraal natuurherstel van beekdalen via een stroomgebiedsbrede aanpak, met focus op drie hydrologische maatregelen: herstellen van diffuus afvoerende systemen, dempen van de afvoerdynamiek en het verondiepen en versmallen van beken.

Vier pilotgebieden – Peizerdiep, Holmers, Geeserstroom en Strijper Aa – zijn onderzocht op de effectiviteit van deze maatregelen. In het Peizerdiep bleek een lokale aanpak niet afdoende, wat benadrukt dat maatregelen in alle delen van het watersysteem nodig zijn. In de Holmers en de Strijper Aa is herstel van diffuse afvoersystemen zichtbaar. De Geeserstroom laat zien dat herstel van beekmoerassen via profielaanpassing positieve effecten heeft op biodiversiteit en waterregulatie.

Een systeemanalyse is cruciaal als startpunt bij integraal beekherstel. Daarbij worden processen in het stroomgebied in kaart gebracht, gevolgd door een analyse van verstoringen, formulering van hersteldoelen en selectie van passende maatregelen. Belangrijke winst ligt in ruimte geven aan inundatie en het vertraagd afvoeren van water, bijvoorbeeld door profielverkleining, beekbodemophoging en het inbrengen van houtpakketten.

Hoewel herstel leidt tot meer biodiversiteit, blijven de effecten van hydrologische ingrepen vaak onderbelicht door een gebrek aan structurele monitoring van hydrologische parameters. Een generiek meetprotocol is daarom ontwikkeld.

Beheeradviezen

• Voer beekdalherstel stroomgebiedsbreed uit i.p.v. lokaal.
• Verwijder drainagemiddelen en herstel diffuse afvoersystemen.
• Verklein en verondiep beken bij voorkeur met zand, in plaats van actief graven.
• Vergroot de bergingscapaciteit in het gehele watersysteem.
• Herstel de verbinding tussen beek en dal, stimuleer inundatie.
• Beperk drainerende structuren (zoals greppels) in inundatiegebieden.
• Monitor adaptief en systematisch met een gestandaardiseerd protocol.
• Houd rekening met toekomstige piekbuien en droogte bij maatregelontwerp.
• Stimuleer herstel van habitatvariatie voor hogere biodiversiteit.