Ophogen van beekbodems – ontwerp en uitvoering van beekbodemverhoging

Deze brochure richt zich op waterbeheerders, ecologen, hydrologen en andere betrokkenen bij natuurherstel en  is bedoeld als hulp bij het voorbereiden en uitvoeren van projecten om het beeksysteem te verbeteren of te herstellen met een mooie biodiverse beek en een vernat beekdal als resultaat. Het is een aanzet tot duurzaam systeemherstel van beekdalen, waar uiteindelijk niet alleen de natuur baat bij heeft, maar ook de landbouw. Ook deze sector heeft immers baat bij een meer klimaatrobuust watersysteem dat tegen een stootje kan.

Veel beken zijn de afgelopen decennia aangepast om overtollig water zo snel mogelijk af te voeren omwille van landbouwkundige ontwatering, bebouwing, infrastructuur en industrie. Bij veel neerslag stroomt een enorme hoeveelheid water met hoge snelheid door de beek, wat nog eens wordt versterkt doordat de van nature kronkelende beken op veel plaatsen zijn rechtgetrokken. Ook zijn bovenloopjes uitgegraven op plaatsen waar voorheen een doorstroommoeras aanwezig was. De beken slijten hierdoor steeds verder in, wat resulteert in diep in het landschap liggende, drainerende beken met steile oevers en een kaal gespoelde bedding.

Een oplossing ligt voor de hand: de beek ondieper maken, waardoor de beek bij veel waterafvoer de breedte van het dal weer kan gebruiken en daarmee het water trager stroomt. Beheerders zijn dan ook gaan experimenteren met manieren om de beekbodems op te hogen met hout, grind of zand. Hierdoor stroomt het water niet alleen langzamer, maar ontstaat bovendien variatie in het beekmilieu met plekken waar het water stil staat en waar stroomversnellingen zijn. Op de stromingsluwe plekken bezinkt slib, terwijl grind wordt vrijgespoeld waar het water hard stroomt. Door dit proces ontstaat meer verschil in habitattypen en daarmee variatie in voedsel, meer beschutting, en geschikte paaiplaatsen voor vissen zoals de beekprik. Ook de flora en fauna op het land profiteren van de vernatting van het beekdal, dat door dedrainerende werking van de diepliggende beken vaak ernstig verdroogd was. Dit soort projecten leveren vaak mooie resultaten op, maar helaas zijn er ook voorbeelden waarbij het ingebrachte materiaal meteen weer wegspoelde bij de eerste forse regenbui. Er is inmiddels veel wetenschappelijke kennis en praktische informatie voorhanden voor beheerders om te komen tot een effectieve aanpak.

In deze brochure van het Deskundigenteam Beekdallandschap wordt besproken wat de effecten zijn van bodemerosie zijn en lees je adviezen over de voorbereiding, het ontwerp en de uitvoering van bodemverhoging en lees je meer over het beheer, onderhoud en de monitoring die nodig zijn. Ook beschrijft het praktijkervaringen en onderzoeksresultaten van projecten in Overijssel, Gelderland, Drenthe, Noord-Brabant en Zuid-Limburg.

Lees meer

artikel H2O – 16 april 2025: Beekdal werkt dankzij opgehoogde bodem weer als spons: water wordt vastgehouden voor droge tijden

Lopend onderzoek: Ecologische effecten van beekbodemverhoging